In de vorige column werd al aangestipt dat het kabinet namens Nederland excuses gaat aanbieden voor het slavernijverleden. Inmiddels is de datum 19 december 2022 aangewezen.
Aankondiging excuses
Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden adviseerde de Nederlandse Staat in 2021 om excuses te maken voor het slavernijverleden. Op 3-11-2022 kwam het nieuws dat het kabinet excuses gaat aanbieden voor de rol van Nederland in het slavernijverleden.
Op 25-11-2022 bericht dat de excuses worden aangeboden in toespraken op 8 verschillende plekken.
Al heel snel volgen reacties:
- Nationaal instituut Nederlands slavernij-verleden en erfenis (NiNsee) had het liefst gezien dat koning Willem-Alexander namens de regering de excuses op de acht plekken zou uitspreken, zegt voorzitter Nooitmeer. “Maar de koning kan zich niet in achten delen.”
- Vereniging Ons Suriname laat vanuit Paramaribo weten heel blij te zijn dat de excuses op Surinaamse bodem worden uitgesproken. Wel denkt voorzitter Vincent Soekra van de Nederlandse vereniging dat Surinamers het een gemis vinden dat niet Rutte of Willem-Alexander de excuses komt maken.
- Dekolonisatie Netwerk vindt de excuses niet compleet als het kabinet ze niet ook in Indonesië uitspreekt. Minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) wil hierover alleen kwijt dat het kabinet zich op 19 december richt op Suriname en de Caribische eilanden.
- Platform Slavernijverleden Curaçao is blij dat de excuses ook op dat eiland zullen worden uitgesproken. “Het gaat niet om excuses alleen, het gaat om heling en het herstel: het verwerken van het slavernij-verleden.” Erkenning en welgemeende excuses zijn volgens het platform de eerste twee stappen. Een derde stap is de vergroting van het bewustzijn over de sporen die het slavernijverleden heeft achtergelaten. Ook stelt het platform dat de ontwikkeling van Curaçao achterloopt door de slavernij. Dat moet worden hersteld. Ten slotte wil het platform dat de tot slaafgemaakte Tula eerherstel krijgt. Hij leidde in 1795 een slavenopstand op Curaçao, die bloedig werd neergeslagen.
- In een column op Dekanttekening.nl wordt gekeken wie de betreffende ministers en staatssecretarissen zijn. Van Huffelen die het niet lukte om de toeslagenaffaire, institutioneel racisme, op te lossen. Van Rij die het departement Financiën onder toezicht heeft waar zich de afschuwelijke onopgeloste toeslagenaffaire nog steeds afspeelt. En de familiegeschiedenis van minister Weerwind is er een van slavernij. Dus de bizarre situatie ontstaat dat het slachtoffer excuses aanbiedt voor wat daders hem hebben aangedaan.
- Nationale Reparatie Commissie Suriname (NRCS). benadrukt dat excuses pas waarde hebben als Nederland de tekst van de excuses samen met Suriname opstelt. “Uiteindelijk moeten de excuses worden geaccepteerd. Dat moet goed worden geregeld, zowel aan deze kant als aan de andere kant van de oceaan.” En daar moeten Rutte, koning Willem-Alexander en de voorzitter van de Tweede Kamer bij aanwezig zijn.
Nog niet klaar voor excuses
“Ik snap niet waarom Nederland zo’n haast heeft. Door dit eenzijdig en in de haast genomen besluit over de excuses loop je de kans dat de nazaten van tot slaaf gemaakten concluderen dat ze niet welgemeend zijn en ze niet accepteren”, zegt Armand Zunder, voorzitter van de NRCS. “De aanpak van Nederland lijkt op tunnelvisie. Het wil koste wat kost het doel bereiken zoals het het zelf wil.” Zunder deed namens de Surinaamse presidentiële commissie ook zijn beklag bij de ambassadeur van Nederland in Suriname.
Hij vertelde dat Suriname nog niet klaar is voor excuses. Zo is nog onbekend waarvoor het Nederlandse kabinet precies excuses gaat aanbieden. Ook moeten de nazaten van de tot slaaf gemaakten in Suriname nog akkoord gaan met de tekst van de excuses, zegt de NRCS.
Een reactie op NUjij:
Iemand die excuses aanbiedt overlegt niet eerst met een ander hoe hij of zij zich formuleerd. Dan is de waarde van je woorden ingelegd door een ander en daarmee bij voorbaat al inhoudloos. …. Wat veel belangrijker is is hoe we hedendaags met elkaar omgaan. Dat ziet er bij veel mensen lang niet altijd fraai uit.
Een andere reactie:
Een aangekondigde spijtbetuiging is in zekere zin al bijzonder. Zo van, binnenkort ga ik spijt betuigen. De spontaniteit is dan eigenlijk al weg. In overleg gaan met de partij/partijen aan wie je je spijt wilt betuigen, over de tekst die je zou moeten uitspreken, is nog veel bijzonderder. Je kunt je afvragen wat voor toegevoegde waarde dit heeft. Je gaat mensen dan immers alleen maar naar de mond praten en zeggen wat ze graag willen horen.
Ik zeg toch sorry
Ik was een aantal weken geleden bij een theatervoorstelling in Groningen. Erg goed gespeeld maar vooral ook uitgedacht moet ik zeggen.
In ‘Ik zeg toch sorry’ komen zes acteurs bij elkaar om de viering van de afschaffing van de slavernij in 1863 na te spelen. Wat het inleven in deze historische personages doet met de acteurs zelf, hoe ze zich tot het onderwerp verhouden in deze tijd en of het van invloed is op hun onderlinge verhoudingen, wordt langzaam en pijnlijk duidelijk. Wat betekent het om anno 2022 sorry te zeggen voor iets wat zo lang geleden lijkt?
Ik zeg toch sorry is een spannende samensmelting van geschiedenis en actualiteit.
Niet persoonlijk
Zowel de nabestaanden van tot slaafgemaakten als die van slaveneigenaren hebben geen deel gehad aan de activiteiten van 150 jaar geleden, en eerder. Tegen wie zou ik sorry moeten zeggen als ik niks misdaan heb. Zelfs als een voor-voor-voorvader van mij iets met de slavenhandel had gedaan, is dat dan naar mij te verwijten? Moet ík sorry zeggen voor wat mijn oer-opa heeft gedaan? (Nog afgezien ervan dat ik volgens mij niet een oer-opa had binnen het slavernijgebeuren.) Heeft dat met een bloedband te maken? Hoe ver loopt die lijn. Moet ik sorry zeggen, als mijn ouders iets fouts hebben gedaan? Moet ik sorry zeggen voor iets wat mijn kind of kleinkind doet?
Dus al helemaal, moet ik sorry zeggen voor iets waar ik part noch deel aan heb.
Dwangarbeid en slavernij
Ik heb inmiddels geleerd dat de excuses vanuit de Staat als rechtspersoon (moeten) komen en dat je het niet persoonlijk moet zien.
En toch, als je het van mens-tot-mens bekijkt, dan is het eigenlijk wel heel logisch, het als persoon te zien. Hoe kan een mens het een ander mens aandoen dat deze zijn leven lang moet werken voor de ander, en mishandeld worden ‘voor de lol’.
Ik bedoel hierboven niet de vaak aangehaalde zaken van ‘de slavernij bestaat nog steeds’ in de vorm van uitbuiting van personeel, ze lange dagen laten werken tegen een belachelijk laag loon. Ook dat is erg, begrijp me goed. Maar het verschil met slavernij is dat je helemaal geen eigen ik meer hebt. Dat je zonder overleg kunt worden overgezet naar een andere plantage, weg van je huis, je familie, je vrienden, je ‘land, je ‘thuis’. Dat je kunt worden verkocht, verhandeld, zoals vee op de Zuidlaarder markt. Dat je een ‘niets’ bent, geen mening, geen waarde, geen mens.
Dehumanisering
Dat van-mens-tot-mens is wat ook Marten Douwes Teenstra benoemde, of vooral eigenlijk het niet (meer) mens zijn. De slaafgemaakten werden door de slavenhouders niet als mens beschouwd, maar als vee. Bij de aankoop kregen ze een andere naam, ze mochten niet trouwen, een kind had geen vader. Leren lezen c.q. jezelf ontwikkelen mocht niet. En ondanks dat het zendelingenwerk in Nederland werd geloofd, was de praktijk dat slavenhouders niet wilden dat hun slaven zich tot het Christendom zouden bekeren. Want geloofsgenoten afstraffen, dat kon dan weer niet.
In zijn boek ‘Bijdrage tot de ware beschouwing van de zoo hoog geroemde uitbreiding des christendoms onder de heidenen in de kolonie Suriname’ schrijft Marten richting de Nederlanders in 1844 o.a.:
“Predik den planters in onze koloniën dat de negers menschen zijn, dat zij, hoe zwart ook, kinderen van éénen God en Vader, dat zij onze broeders zijn.”
Excuses gemeente Den Haag
Op 20 november 2022 heeft de gemeente Den Haag excuses angeboden voor de rol in het koloniale slavernijverleden. Amsterdam, Rotterdam en Utrecht deden dat eerder al.
Verkeerde excuses
In het ambtenarenblad Binnenlands Bestuur van week 45 (dus kort voor 20 november) schreef de hoofdredacteur dat excuses door burgemeesters staatsrechtelijk merkwaardig zijn. Deze stadsbesturen hebben namelijk nooit iets te maken gehad met de slavernij. Voordat Thorbecke in 1848 met de herziene Grondwet kwam, maakte koning Willem II (en eerder Willem I) de dienst uit en werden de steden bestuurd door regenten.
“Excuses maken namens volksvertegenwoordigende organen is misschien een sympathiek gebaar, maar slaat staatsrechtelijk gezien nergens op. Excuses moeten worden gemaakt namens de Staat, die immers wel in een niet-onderbroken lijn voortspruit uit de vroegere Staat der Nederlanden. Voor die excuses is het, zelfs na 150 jaar, nooit te laat.”
Niet gelijk, wel gelijkwaardig
Bij de bijeenkomst ter afsluiting van het project Bitterzoet Erfgoed, of eigenlijk het einde van het startmoment, maakte één van de organisatoren een opmerking die bij me is blijven hangen. We zijn niet gelijk maar we zijn wel gelijkwaardig.
Onderzoek rol koningshuis en bezittingen
In het nieuws 6 december 2022; Koning Willem-Alexander laat onderzoek doen naar de rol van het koningshuis in de koloniale geschiedenis. Hij vindt het belangrijk dat bekend wordt wat we weten over de rol van het Koninklijk Huis in de koloniale geschiedenis.
Op 10 november was al aangekondigd dat een onafhankelijk onderzoek naar de ‘herkomst van koloniale objecten in de eigen verzameling’ zou worden verricht. Het zal naar verwachting minimaal anderhalf jaar gaan duren tot de resultaten daarvan bekend zijn.
Dat is dan toch een stuk sneller dan anderhalve eeuw.
Jaap Tuma
Bronnen: Nu.nl, De kanttekening.nl, Binnenlands Bestuur, Theatergroep Aluin.